Viêm não Nhật Bản là một bệnh nhiễm trùng phổ biến, có mức độ nguy hiểm cao, chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ nhỏ. Bệnh có thể tiến triển nhanh và để lại nhiều di chứng nặng nề nếu không được điều trị kịp thời. Hiểu rõ triệu chứng, nguyên nhân và cách phòng ngừa là bước quan trọng giúp phụ huynh bảo vệ con trong mùa muỗi phát triển mạnh.
Viêm não Nhật Bản là gì?
Đây là một bệnh nhiễm trùng do virus Japanese Encephalitis Virus (JEV) gây ra, chủ yếu tấn công vào hệ thần kinh trung ương. Khi xâm nhập vào cơ thể, virus di chuyển theo đường máu lên não, gây viêm, tổn thương tế bào thần kinh. Đây là lý do bệnh có thể diễn tiến nhanh và để lại nhiều di chứng ảnh hưởng lâu dài đến trí tuệ, vận động và hành vi của trẻ.
Bệnh xuất hiện rải rác quanh năm, nhưng thường tăng mạnh ở miền Bắc từ tháng 4-8. Đây là thời điểm muỗi Culex sinh sản nhiều. Trẻ em từ 2 đến 10 tuổi là nhóm dễ mắc nhất, vì hay hoạt động ngoài trời và hệ miễn dịch chưa hoàn thiện. Bệnh không lây trực tiếp từ người sang người. Virus được truyền sang người qua vết đốt của muỗi mang mầm bệnh, thường sau khi muỗi hút máu từ các động vật như lợn hoặc chim hoang dã.
Việc hiểu rõ bản chất bệnh, đường lây và nhóm nguy cơ sẽ giúp phụ huynh chủ động phòng tránh và nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường để đưa trẻ đi khám kịp thời.
Muỗi Culex là tác nhân truyền virus gây viêm não Nhật Bản từ động vật sang người
Nguyên nhân gây bệnh viêm não Nhật Bản
Bệnh do virus viêm não Nhật Bản gây ra. Virus này được truyền sang người khi bị muỗi Culex mang mầm bệnh đốt. Muỗi thường nhiễm virus sau khi hút máu từ các động vật mang virus như lợn hoặc chim hoang dã. Khi xâm nhập vào cơ thể, virus theo đường máu lan đến não, gây viêm và tổn thương các tế bào thần kinh.
Bên cạnh tác nhân virus, có một số yếu tố khiến trẻ dễ mắc bệnh hơn nếu tiếp xúc với muỗi truyền bệnh. Những yếu tố này chủ yếu liên quan đến môi trường sống, thói quen sinh hoạt và tình trạng miễn dịch của trẻ, cụ thể:
1. Yếu tố môi trường
Trẻ sống ở những khu vực có nhiều ruộng lúa nước hoặc chuồng trại chăn nuôi dễ bị mắc bệnh hơn, vì đây là nơi muỗi Culex sinh sản mạnh. Những gia đình ở gần khu vực chăn nuôi lợn hoặc gần nơi tập trung nhiều chim hoang dã cũng dễ tiếp xúc với muỗi mang virus. Ngoài ra, vào mùa nắng nóng và ẩm thấp, số lượng muỗi tăng nhanh, khiến nguy cơ trẻ bị muỗi đốt và nhiễm virus cao hơn.
2. Yếu tố liên quan đến trẻ
Trẻ trong độ tuổi từ 2 - 10 tuổi có nguy cơ mắc bệnh cao hơn do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện và thường xuyên vận động ngoài trời, dễ bị muỗi đốt. Những trẻ chưa được tiêm vắc xin phòng viêm não Nhật Bản hoặc tiêm chưa đủ mũi cũng có nguy cơ nhiễm virus cao hơn so với nhóm đã được bảo vệ đầy đủ.
Ngoài ra, việc để trẻ chơi ngoài trời vào buổi chiều tối, thời điểm muỗi hoạt động mạnh cũng làm tăng khả năng tiếp xúc với muỗi mang mầm bệnh.
Trẻ trong độ tuổi từ 2 - 10 tuổi có nguy cơ mắc bệnh cao hơn
3. Yếu tố sức khỏe và thói quen sinh hoạt
Trẻ có hệ miễn dịch yếu, đang mắc bệnh nhiễm trùng khác dễ bị virus xâm nhập hơn. Bên cạnh đó, thói quen sinh hoạt thiếu an toàn như ngủ không mắc màn, không dùng biện pháp chống muỗi hoặc sống trong môi trường nhiều rác thải, nước đọng cũng khiến trẻ dễ tiếp xúc với muỗi truyền bệnh. Những yếu tố này, nếu kéo dài, có thể làm tăng đáng kể nguy cơ mắc viêm não Nhật Bản.
Triệu chứng viêm não Nhật Bản cần nhận biết sớm
Triệu chứng của bệnh có thể rất khác nhau ở mỗi trẻ, từ những triệu chứng nhẹ giống cảm cúm cho đến các dấu hiệu thần kinh nghiêm trọng. Phần lớn triệu chứng xuất hiện sau 5 - 15 ngày kể từ khi trẻ bị muỗi mang virus đốt và bệnh thường tiến triển nhanh, nên phụ huynh cần nhận biết sớm để đưa trẻ đi khám kịp thời.
1. Các triệu chứng ban đầu (giống cảm cúm)
Ở giai đoạn đầu, bệnh thường khởi phát với những dấu hiệu nhẹ và mơ hồ nên rất dễ bị nhầm với cảm cúm thông thường. Trẻ có thể:
- Sốt ở mức độ nhẹ đến vừa.
- Đau đầu, chủ yếu vùng trán hoặc thái dương.
- Mệt mỏi, uể oải, giảm hoạt động hằng ngày
Những biểu hiện này tuy không đặc trưng, nhưng là dấu hiệu cảnh báo ban đầu mà bạn cần chú ý, đặc biệt nếu trẻ sống ở vùng có nhiều muỗi hoặc đang trong mùa dịch.
Sốt nhẹ là triệu chứng ban đầu của viêm não virus Nhật Bản
2. Các triệu chứng nghiêm trọng khi virus tấn công lên não
Khi virus lan lên não và gây viêm, trẻ bắt đầu xuất hiện những biểu hiện thần kinh rõ rệt hơn. Đây là giai đoạn bệnh tiến triển nặng và cần được đưa đi khám ngay lập tức. Các triệu chứng có thể bao gồm:
- Đau đầu dữ dội, kéo dài và không thuyên giảm.
- Sốt cao, có thể kèm theo ớn lạnh.
- Buồn nôn và nôn, xảy ra nhiều lần trong ngày.
- Cổ cứng, trẻ khó cúi đầu hoặc xoay cổ.
- Co giật, run rẩy hoặc co cứng toàn thân.
- Lú lẫn, mất phương hướng, trẻ khó nhận biết xung quanh hoặc trả lời câu hỏi.
- Run rẩy, yếu cơ, giảm khả năng vận động.
- Hôn mê trong trường hợp rất nặng.
Những triệu chứng này cho thấy hệ thần kinh đang bị tổn thương nghiêm trọng. Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh có thể dẫn đến di chứng lâu dài hoặc thậm chí đe dọa tính mạng của trẻ.
Viêm não Nhật Bản có nguy hiểm không?
Viêm não Nhật Bản là bệnh lý nhiễm trùng thần kinh có mức độ nguy hiểm cao, đặc biệt ở trẻ em. Đây là tình trạng viêm não tiến triển nhanh, có thể gây rối loạn tri giác, co giật hoặc suy hô hấp, nếu không được phát hiện sớm. Tỷ lệ tử vong trong các trường hợp nặng dao động khoảng 20 - 30%, và ngay cả những trẻ qua được giai đoạn cấp cũng có thể đối mặt với nhiều di chứng kéo dài do tổn thương tế bào não. Một số di chứng thường gặp gồm:
1. Di chứng về trí tuệ và nhận thức
Nhiều trẻ sau khi vượt qua giai đoạn cấp của bệnh vẫn gặp khó khăn trong phát triển trí tuệ. Trẻ có thể chậm tiếp thu hơn so với bạn bè cùng tuổi, giảm khả năng tập trung hoặc khó ghi nhớ thông tin mới. Một số trẻ gặp tình trạng sa sút nhận thức nhẹ đến trung bình, ảnh hưởng trực tiếp đến việc học tập và khả năng hòa nhập trong môi trường học đường.
2. Di chứng về vận động và chức năng thần kinh
Tổn thương não sau khi mắc bệnh có thể khiến trẻ gặp khó khăn trong vận động. Một số trẻ bị yếu cơ, đi lại không vững hoặc mất khả năng phối hợp động tác. Những trường hợp nặng có thể bị liệt một phần hoặc toàn bộ chi, khiến việc tự chăm sóc bản thân trở nên khó khăn. Một số trẻ cũng xuất hiện run rẩy tay chân hoặc rối loạn trương lực cơ, cần được can thiệp phục hồi chức năng trong thời gian dài.
3. Di chứng về ngôn ngữ và giao tiếp
Ảnh hưởng đến trung tâm ngôn ngữ của não có thể khiến trẻ chậm nói, phát âm không rõ hoặc gặp khó khăn trong việc diễn đạt ý tưởng. Một số trẻ mất khả năng sử dụng từ ngữ mạch lạc, dẫn đến hạn chế trong giao tiếp hằng ngày. Tình trạng này ảnh hưởng đáng kể đến việc học tập và tương tác xã hội, đòi hỏi can thiệp ngôn ngữ trị liệu để cải thiện.
Trẻ bị viêm não Nhật Bản có thể gặp di chứng về ngôn ngữ và giao tiếp
4. Co giật tái diễn
Ngay cả sau khi bệnh đã ổn định, một số trẻ vẫn có thể tiếp tục xuất hiện các cơn co giật rải rác. Điều này xảy ra do tổn thương kéo dài của tế bào thần kinh. Co giật tái diễn không chỉ ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày mà còn làm tăng nguy cơ chấn thương và cần được theo dõi bởi bác sĩ chuyên khoa thần kinh để điều chỉnh thuốc chống co giật.
5. Rối loạn hành vi và cảm xúc
Một số trẻ trở nên dễ cáu gắt, khó kiểm soát cảm xúc hoặc thay đổi hành vi sau khi mắc bệnh. Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc hòa nhập, giảm khả năng tương tác hoặc có biểu hiện thu mình, lo âu. Những rối loạn này thường kéo dài nếu không được phát hiện sớm và can thiệp tâm lý phù hợp, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và sự phát triển tâm lý - xã hội của trẻ.
Xét nghiệm máu tìm kháng thể IgM kháng JEV giúp xác định cơ thể có đang phản ứng với virus viêm não Nhật Bản hay không
Tìm hiểu thêm:
- Sốt Xuất Huyết: Các Giai Đoạn, Mức Độ Nguy Hiểm, Cách Điều Trị Và Phòng Ngừa
- Triệu Chứng Sốt Xuất Huyết: Dấu Hiệu Nhận Biết Và Cách Phòng Ngừa
Cách phòng ngừa viêm não Nhật Bản hiệu quả
Đây là bệnh nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh nếu bạn áp dụng đúng các biện pháp bảo vệ. Trong đó, tiêm vắc xin và phòng muỗi đốt là hai giải pháp quan trọng nhất giúp giảm nguy cơ mắc bệnh.
1. Tiêm vắc xin phòng bệnh đầy đủ và đúng lịch
Vắc xin là biện pháp hiệu quả nhất để phòng ngừa viêm não Nhật Bản, giúp cơ thể tạo kháng thể chống lại virus gây bệnh. Hiện nay, có 3 loại vắc xin được sử dụng phổ biến tại Việt Nam là Jevax, Imojev, Jeev. Mỗi loại có đặc điểm và chỉ định khác nhau.
1.1. Vắc xin Jevax (Vabiotech - Việt Nam)
Jevax là vắc xin bất hoạt, được chỉ định cho trẻ từ 12 tháng tuổi trở lên. Trẻ cần tiêm 3 mũi cơ bản, bao gồm:
- Mũi 1: Khi trẻ đủ 12 tháng.
- Mũi 2: Cách mũi đầu khoảng 1 - 2 tuần.
- Mũi 3: Tiêm nhắc lại sau 1 năm.
Tùy tình hình dịch tễ và khuyến cáo của bác sĩ, trẻ có thể được tiêm nhắc lại sau vài năm nếu sống ở vùng nguy cơ cao. Vì là vắc xin bất hoạt, Jevax có độ an toàn cao và phù hợp với đa số trẻ.
Tiêm vắc xin là biện pháp phòng bệnh hiệu quả nhất
1.2. Vắc xin Imojev (sản xuất tại Thái Lan)
Imojev là vắc xin sống giảm độc lực phòng viêm não Nhật Bản. Vắc xin do tập đoàn dược phẩm phát triển và sản xuất tại Thái Lan. Đây là vắc xin thế hệ mới, có khả năng tạo miễn dịch mạnh và duy trì hiệu quả bảo vệ trong thời gian dài.
Imojev được chỉ định cho trẻ từ 9 tháng tuổi trở lên, với phác đồ tiêm như sau:
- Mũi 1: Khi trẻ đủ 9 tháng tuổi.
- Mũi 2: Tiêm nhắc sau 1 - 2 năm để củng cố miễn dịch.
Đối với người trưởng thành từ 18 tuổi trở lên, Imojev có thể chỉ cần một liều duy nhất để đạt hiệu quả bảo vệ. Tuy nhiên, do là vắc xin sống giảm độc lực, Imojev không được sử dụng cho phụ nữ đang mang thai và người suy giảm miễn dịch. Phụ nữ cũng được khuyến cáo tránh mang thai 28 ngày sau tiêm để đảm bảo an toàn.
2. Phòng chống muỗi - cắt đứt đường lây truyền virus
Muỗi Culex là tác nhân truyền virus gây viêm não Nhật Bản, vì vậy giảm tiếp xúc với muỗi là bước quan trọng trong phòng bệnh. Bạn nên cho trẻ ngủ màn, sử dụng kem chống muỗi an toàn khi trẻ chơi ngoài trời và cho trẻ mặc quần áo dài tay vào buổi chiều tối - thời điểm muỗi hoạt động mạnh.
Bên cạnh đó, cần loại bỏ nơi muỗi sinh sản như nước đọng, ao tù, chậu cây có nước; đồng thời phát quang bụi rậm quanh nhà để hạn chế muỗi trú ẩn.
3. Giữ vệ sinh môi trường sống
Một môi trường sạch sẽ giúp ngăn muỗi sinh sản và giảm nguy cơ phơi nhiễm. Gia đình nên thường xuyên đậy nắp kín các dụng cụ chứa nước, thay nước bình hoa định kỳ và vệ sinh khay nước điều hòa. Rác thải và vật dụng lâu ngày không sử dụng cần được thu gom gọn gàng để tránh đọng nước.
Nếu nhà có khu vực chăn nuôi, bạn nên vệ sinh chuồng trại thường xuyên để hạn chế muỗi và các côn trùng phát triển.
4. Tăng cường sức đề kháng cho trẻ
Hệ miễn dịch khỏe mạnh giúp trẻ chống chọi tốt hơn với các bệnh nhiễm trùng. Ba mẹ nên xây dựng chế độ ăn đầy đủ dinh dưỡng, bổ sung vitamin và khoáng chất theo tư vấn của bác sĩ. Trẻ cũng cần được ngủ đủ giấc, vận động phù hợp và giữ tinh thần thoải mái. Những thói quen lành mạnh này góp phần tăng cường sức đề kháng và hỗ trợ cơ thể phòng ngừa các bệnh nhiễm virus, trong đó có viêm não Nhật Bản.
Khi nào cần đưa trẻ đến bệnh viện?
Viêm não Nhật Bản có thể diễn tiến nhanh và gây tổn thương não không hồi phục nếu không được xử trí kịp thời. Vì vậy, bạn cần đưa trẻ đi khám ngay khi xuất hiện các dấu hiệu nghi ngờ, đặc biệt là những biểu hiện thần kinh. Những trường hợp cần thăm khám y tế ngay bao gồm:
- Sốt cao liên tục trên 48 giờ, không đáp ứng thuốc hạ sốt.
- Đau đầu dữ dội, trẻ than đau nhiều hoặc quấy khóc không dứt.
- Nôn ói nhiều lần, bỏ ăn, bỏ bú.
- Co giật, run rẩy tay chân dù chỉ xảy ra một lần.
- Trẻ li bì, khó đánh thức, ngủ gà hoặc thay đổi tri giác.
- Cổ cứng, khó cúi đầu hoặc xoay cổ.
- Thở nhanh, thở yếu, hoặc có dấu hiệu khó thở.
Việc đưa trẻ đến bệnh viện sớm giúp bác sĩ chẩn đoán chính xác nguyên nhân, xử lý kịp thời và giảm thiểu nguy cơ tử vong hoặc di chứng nặng nề. Với các biểu hiện bất thường liên quan đến thần kinh, ba mẹ tuyệt đối không tự điều trị tại nhà.
Kết luận
Viêm não Nhật Bản là bệnh nhiễm trùng nguy hiểm có thể gây tổn thương thần kinh nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc nhận biết sớm các triệu chứng, chủ động phòng ngừa bằng vắc xin và giữ môi trường sống sạch sẽ là những yếu tố quan trọng giúp bảo vệ trẻ trước nguy cơ bệnh tấn công. Bạn cần theo dõi sát sức khỏe của con, đặc biệt trong mùa muỗi hoạt động mạnh, và đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay khi xuất hiện dấu hiệu bất thường. Chủ động hiểu đúng và phòng bệnh đúng cách sẽ giúp giảm thiểu tối đa rủi ro của bệnh đối với trẻ.
Nếu ba mẹ cần được tư vấn thêm về viêm não Nhật Bản, lịch tiêm vắc xin hoặc các dấu hiệu cảnh báo ở trẻ, có thể đưa bé tới Bệnh viện Đại học Phenikaa. Tại đây, đội ngũ bác sĩ nhi khoa giàu kinh nghiệm cùng hệ thống tiêm chủng an toàn sẽ hỗ trợ thăm khám, hướng dẫn và xây dựng phác đồ chăm sóc phù hợp cho từng trường hợp. Bạn hãy liên hệ hotline 1900 886648 để được tư vấn miễn phí và đặt lịch thăm khám cùng bác sĩ chuyên khoa.
